39-letnia Dominika Nawrocka kilka lat temu przechodziła kryzys w małżeństwie. Gdy zaczęła myśleć o rozwodzie, zdała sobie sprawę, że nie ma pojęcia, jakim majątkiem razem z mężem dysponują. To on zawsze zajmował się w domu finansami. Ona skupiała się na karierze i wychowywaniu dzieci. - Pomyślałam, że jak mam się rozwodzić, to muszę wiedzieć, co jest do ewentualnego podziału. A nie wiedziałam nic. Musiałam odrobić tę lekcję - wspomina.
Małżeństwo się nie rozpadło, ale Dominika całkiem zmieniła swoje podejście do pieniędzy. Zaczęła nadrabiać zaległości z edukacji finansowej, świadomie zarządzać pieniędzmi - teraz ma wgląd w to, co z mężem posiada i wspólnie z nim podejmuje decyzje finansowe. Wiedzę, którą zdobyła, postanowiła przekazywać innym kobietom. Napisała dwie książki, założyła organizację edukacyjną "Kobieta i pieniądze" i powołała do życia ogólnopolskie kluby edukacji finansowej. Prowadzi szkolenia z zarządzania pieniędzmi.
- Pomyślałam, że na pewno jest więcej takich kobiet jak ja, które wyjątkowo naiwnie podchodzą do kwestii pieniędzy w związku. Są pozytywnie nastawione do relacji, ważne jest dla nich zaufanie, więc całą kontrolę nad finansami przekazują mężczyźnie. A potem bywa różnie. Czasem dramatycznie, bo na przykład zostają z niczym. Moja sytuacja nie była najgorsza, bo miałam dobrze płatną pracę. Podczas szkoleń, które prowadzę, spotkałam jednak kobiety, które nigdy nie miały własnych pieniędzy albo miały tych pieniędzy niewiele. I często stawały się przez to ofiarami przemocy ekonomicznej. Poznałam na przykład panią, która mimo że była bardzo dobrze wykształcona, postanowiła poświęcić się wychowywaniu dzieci. Dopóki firma męża prosperowała, wszystko było w porządku. Nagle biznes zaczął podupadać, mąż popadł w długi, które dziś są również jej długami. Znalazła się w klinczu, z którego nie jest w stanie wyjść - opowiada.
Jak wynika z zeszłorocznego raportu Deloitte "Ukryty potencjał polskiego rynku pracy. Kobiety nieaktywne zawodowo" wykonanego na zlecenie Coca-Cola, w Polsce 34 proc. kobiet w wieku 20-64 lat nie pracuje. Większość z nich zajmuje się m.in. domem czy opiekuje się innymi członkami rodziny. Z badań organizacji "Kobieta i pieniądze" wynika z kolei, że 58 proc. kobiet nie poradziłoby sobie finansowo z samodzielnym utrzymaniem rodziny w razie utraty dochodu przez męża czy partnera, jego odejścia lub śmierci.
Małgorzata Ciuksza, radczyni prawna i psycholożka, która w swojej karierze prowadziła dziesiątki spraw rozwodowych, zauważa, że dużo większą świadomość finansową mają dziś kobiety młode, zwłaszcza po trzydziestce. - Jest trend, aby kobiety były coraz bardziej niezależne. Aby podejmując decyzję o małżeństwie, nie kierowały się wyłącznie sercem, ale również rozsądkiem. Zwłaszcza te, które mają już jakieś osiągnięcia w życiu zawodowym, dbają więc o to, aby mieć własne oszczędności i pracę, która daje nie tylko satysfakcję, ale i godne wynagrodzenie. Nawet jeżeli decydują się na dzieci, po urlopie macierzyńskim wracają do pracy. Coraz częściej też decydują się na podpisanie intercyzy - mówi.
Osobne konta
Dla 31-letniej Karoliny niezależność finansowa to jedna z największych wartości w życiu. - Zarabiałam już w wieku 15 lat. Moi rodzice zawsze musieli wiedzieć, na co wydam kieszonkowe. Nie lubiłam się nikomu tłumaczyć, co robię z pieniędzmi, więc uznałam, że po prostu sama je sobie zarobię - opowiada. Dziś z pensji nie brakuje jej ani na opłaty, ani na przyjemności. - Nie wyobrażam sobie być zależna finansowo od kogokolwiek czy współodpowiedzialna za ewentualne błędne decyzje finansowe partnera - mówi.
Z mężem ma dwa osobne konta i jedno wspólne, na które wpłacają co miesiąc stałą kwotę - wydają ją na wakacje. - Na bieżące opłaty i zakupy zrzucamy się mniej więcej po równo. Mój mąż zarabia o wiele więcej ode mnie, więc czasem jest tak, że po prostu wyda więcej na jakieś rzeczy do domu czy remont - mówi Karolina.
Z danych Ministerstwa Pracy wynika, że kobiety w Polsce wciąż zarabiają mniej niż mężczyźni - średnio od 7 do 18,5 proc. Z kolei zgodnie z Ogólnopolskim Badaniem Wynagrodzeń przeprowadzonym przez Sedlak & Sedlak w samym 2018 r. ich zarobki były o 20 proc. niższe od wynagrodzeń mężczyzn. 34-letnia Monika również zarabia mniej od swojego męża - nawet cztery razy. - Oboje jesteśmy na kierowniczych stanowiskach - on w międzynarodowej korporacji, ja "w kulturze". Dysproporcja finansowa jest olbrzymia, ale moja praca jest o wiele mniej stresująca i bardziej stabilna. Spędzam w niej osiem godzin, więc po południu mam czas dla naszego dziecka - opowiada.
Małżonkowie mają jedno wspólne konto i dwa osobne. - Na wspólne wpłacamy pieniądze na życie - jedzenie, przedszkole dla córki. Oczywiście proporcjonalnie do zarobków. To, co mi zostaje, radośnie przepuszczam na fryzjera, ciuchy i prezenty dla dziecka, płacę też za prywatne przedszkole, kursy, szkolenia, paliwo i ubezpieczenia do mojego samochodu. Po mojej stronie są wydatki na cele charytatywne, kino, teatr. Kupuję książki i prasę. Mąż płaci rachunki, funduje wakacje, dba o oszczędności - żeby były - opowiada Monika.
Para ma upoważnienie do swoich prywatnych kont. - Zdarza mi się korzystać z konta męża, ale bardzo rzadko. Mam przecież swoje oszczędności. Z konta męża kupuję sobie kwiaty, bo lubię, jak są w domu. Wtedy go informuję: kochanie, kupiłeś mi dzisiaj bukiet tulipanów - opowiada.
Jest bardzo zadowolona z tego, jak funkcjonuje finansowo ich związek. - Nie ma między nami konfliktów na tym polu. A pewnie by były, gdybyśmy mieli jedno wspólne konto - mój mąż nie rozumie mojej miłości do torebek, ja nie rozumiem, po co mu więcej niż jeden rower - podsumowuje. - Ale gdybyśmy się rozstali, żeby utrzymać obecny poziom życia, musiałabym swoją pracę zmienić. Dla mojego męża bardzo ważne jest to, żebym robiła to, co kocham. Zależy mu też na tym, żeby on sam dobrze zarabiał. Zdaje sobie sprawę z tego, że w domu przebywa mniej niż ja - dodaje.
Zgodnie z raportem "Ile kosztuje miłość w Polsce" opublikowanym przez platformę MAM w 2017 roku w polskich związkach wciąż dominuje tradycyjny model, w którym to mężczyzna jest główną osobą utrzymującą rodzinę. Aż 37 proc. badanych kobiet potwierdziło, że ponoszą mniej niż połowę kosztów wspólnego życia, w tym 10 proc. z nich polega w tej sytuacji całkowicie na swoim partnerze. Niemal połowa badanych posiada razem z partnerem konto bankowe. Dla 27 proc. osób duże znaczenie w związku ma rozdzielność finansów. Zdecydowana większość, bo aż 73 proc. Polaków będących w stałych związkach wspólnie zarządza domowymi finansami.
27-letnia Ewelina i jej mąż również mają osobne konta. Ewelina podkreśla jednak, że dojrzały związek polega na wzajemnym wsparciu, nie tylko emocjonalnym, ale również finansowym. - Mamy takie podejście, że zarówno moje, jak i jego pieniądze są wspólne, nawet jeśli są na osobnych kontach. Wspólny majątek pozwala godnie żyć każdemu z nas. Mój mąż zarabia dwa razy więcej ode mnie, więc jeśli kończą mi się pieniądze, dba o to, żebym zawsze coś miała. Gdy zbliżam się do granicy, daję mu znać, wtedy on podrzuca mi "grosza". Zazwyczaj więcej, niż potrzebuję, bo wie, że od razu wszystkiego nie wydam. Mogłabym w ogóle nie pracować, bo czuję się pewnie w naszym związku, mimo to nie chciałabym żyć całkiem na garnuszku męża - mówi.
"Nie mam pojęcia, co się dzieje na jego koncie"
Związki Karoliny, Moniki i Eweliny, czyli takie, w których finanse nie są powodem do kłótni, należą do mniejszości. A przynajmniej taki wniosek płynie z badań przeprowadzonych w 2016 roku dla Finansowego Barometru ING w 11 krajach europejskich i w Turcji. Wynika z nich, że w Polsce o pieniądze spiera się nawet 70 proc. par. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego nieporozumienia na tle finansowym są jedną z najczęstszych przyczyn rozpadu małżeństw - zaraz po niezgodności charakterów, niedochowaniu wierności i nadużywaniu alkoholu.
W małżeństwie 35-letniej Magdy problemy pojawiły się, gdy wróciła do pracy po urlopie wychowawczym i otworzyła własną działalność gospodarczą. - Najbardziej zgodni byliśmy wtedy, kiedy byłam na urlopie macierzyńskim, a mąż zarabiał tyle, że był w stanie utrzymać całą naszą rodzinę. On czuł się dowartościowany. Ja również lepiej odnajdywałam się w roli kobiety, którą mąż się opiekuje, niż takiej, która musi zadbać finansowo o rodzinę, a w dodatku to na niej w przeważającej części spoczywają obowiązki rodzicielskie i domowe. Nie chodzi o to, że nie lubię pracować, ale ciężar odpowiedzialności momentami mnie przytłacza - mówi.
Magda przyznaje, że w ich przypadku im większy majątek, tym większe konflikty na tle finansowym. - Mamy z mężem jedno wspólne konto i każdy swoje prywatne. Na wspólne wpłacamy co miesiąc 10 tys. zł. Ja - 3 tys. zł, mąż - 7 tys. Tak zostało jeszcze z czasów, kiedy zarabiałam mniej od niego. W tej chwili możliwe, że zarabiam nawet więcej, ale mąż nie chciał się zgodzić, abyśmy wpłacali po równo. Kończy się to tak, że około 20. dnia miesiąca ta wspólna pula się kończy, mąż mówi: "Nie mam więcej" i ja utrzymuję nas do końca miesiąca. Dodatkowo opłacam wszystkie wyjazdy, święta, urodziny dzieci, kupuję odzież i ubrania dla dzieci. Mąż zaś odpowiada finansowo za samochody - paliwo, ubezpieczenia, naprawy. Nie kontroluję tego, ile ostatecznie wydaję. A kłótnie są o to, że ja jestem zdania, że wydaję więcej, a mąż - że on - opowiada.
35-letniej Marcie nie podoba się z kolei, że mąż, z którym jest od 15 lat, ma osobne konto i ona nie wie, co się na tym koncie dzieje. - Do tej pory mieliśmy jedno wspólne - firmowe. Kilka lat temu, za moją namową, mąż przeszedł do mojej działalności. Mimo że został współwłaścicielem i otrzymał kierownicze stanowisko, zupełnie nie potrafił się odnaleźć w tej sytuacji, bo pracuje u żony. Bardzo też chciał mieć swoją "pensję". Pomyślałam, że to bez sensu, bo ja sama sobie pensji nie wypłacam. Ale w styczniu założył własną firmę - jeździ taksówką - i utworzył osobne konto. Ukrywa jednak przede mną, jakie ma dochody. Podejrzewam, że po prostu się wstydzi przyznać, że nie idzie mu najlepiej - opowiada.
Marcie, gdy jeszcze mieli jedno konto, zdarzyło się suszyć mężowi głowę o różne, niepotrzebne jej zdaniem, wydatki. - Potrafi sobie dogodzić, zwłaszcza spożywczo, albo kupić jakiś drogi gadżet do samochodu. Wcześniej nie zastanowi się jednak, czy nie mamy innych, ważniejszych potrzeb - czy nie trzeba na przykład opłacić ZUS-u - opowiada. A wydatków jest sporo, bo mają dwóch synów - 6-letniego i 7-tygodniowego. - Mój mąż zna wszystkie moje kody i hasła bankowe, ja nie mam dostępu do jego konta. Rozumiem, że potrzebuje mieć własne pieniądze, ale chciałabym wiedzieć, czy moja firma "ciągnie" jego taksówkę - zwierza się.
Marta ma wspólność majątkową ze swoim mężem i - między innymi - wspólny kredyt na mieszkanie. Kilka lat temu, gdy przechodzili kryzys, poszła do znajomej notariuszki i powiedziała: Chcę się rozwieść. Natychmiast. Przyniosła jej wszystkie potrzebne dokumenty. Po tygodniu notariuszka oddzwoniła z informacją, której Marta się nie spodziewała: - Powiedziała mi: "Nie możecie się rozwieść, bo wam się to po prostu nie opłaca. Musicie się dogadać ". Mamy wspólne kredyty. Spłacenie drugiej osoby przy podziale majątku byłoby bardzo problematyczne. Więc się dogadaliśmy.
Z praktyki zawodowej Małgorzaty Ciukszy wynika, że rzeczywiście - jeśli sprawy finansowe między małżonkami są poukładane, o wiele łatwiej i szybciej się rozwieść. - Mimo że uważam, że ludzie nie powinni pozostawać w związku, bo się to bardziej opłaca, to na pewno wspólność majątkowa i wynikające z niej konsekwencje mogą motywować do włożenia w naprawę relacji więcej wysiłku - mówi.
Marta porzuciła myśli o rozwodzie. - Co nie zmienia faktu, że kwestia tajemnic finansowych męża jest do rozwiązania. Potrafi sobie przelać z naszego wspólnego konta na swoje sporą sumę. Co się z tym dzieje? Nie mam pojęcia - stwierdza. Mimo że jest bardzo niezależna finansowo, i, jak mówi, "wolałaby chodzić w worku po kartoflach, niż poprosić męża o sukienkę", chciałaby, żeby jej związek funkcjonował tak jak małżeństwo jej rodziców. - Mają wspólne konto, do którego oboje mają dostęp. Oboje są rozsądni, mają swoje pasje, zainteresowania. Nie mają przed sobą tajemnic. Są dla mnie wzorem do naśladowania - mówi.
To, co im się należy
Do największych konfliktów na tle finansowym między małżonkami dochodzi dopiero wtedy, kiedy zapada decyzja o rozstaniu. - Ludzie nie mają pojęcia, na jakich zasadach ich majątek, jeśli mają wspólność majątkową, będzie dzielony. Dowiadują się tego dopiero od prawnika, gdy składają pozew o rozwód. Przykład: jeśli kobieta ma po rodzinie działkę i na tej działce zbuduje z mężem dom, to dom nie będzie należał do obojga, ale tylko do niej, nawet jeżeli mąż również w niego zainwestował - tłumaczy Małgorzata Ciuksza.
Z kolei jeśli kobieta przez całe małżeństwo zajmowała się dziećmi i nie pracowała albo zarabiała dużo mniej, to gdy dochodzi do rozwodu, musi stoczyć niełatwą walkę. - W takich sytuacjach zawsze radzę kobietom, żeby zatrudniły takiego prawnika, który wywalczy dla nich to, co im się należy. Bo jak jest wspólność, to majątek dzieli się po połowie. Mężczyźni często tego nie rozumieją, wydaje im się, że jak są właścicielami firmy, którą przez lata budowali sami, to ona należy do nich. Tak nie jest. Niestety, takie sprawy często toczą się latami, bo w grę wchodzą wspólne nieruchomości, wzięte na te nieruchomości kredyty. Dlatego wiele kobiet na wstępie stwierdza, że nie chce sobie tego robić, rezygnuje z części majątku, byle już nie mieć więcej do czynienia ze swoim byłym mężem - opowiada.
Nie daje gotowych rozwiązań na to, jak ludzie w związku powinni zarządzać finansami. - Sama jestem zwolenniczką związku partnerskiego, w którym zarówno kobieta, jak i mężczyzna mają swoje pieniądze, jest rozdzielność majątkowa. Niezależność finansowa jest ważna, bo buduje kobietę i zwiększa jej poczucie własnej wartości. W takim związku kobieta docenia też inne cechy mężczyzny, nie jest z nim dlatego, że jest jej bankomatem - mówi.
Ewa Jankowska. Dziennikarka i redaktorka, absolwentka Polskiej Szkoły Reportażu. Zaczynała w Wirtualnej Polsce w dziale Kultura, publikowała wywiady w serwisie Ksiazki.wp.pl. Pracowała również serwisie Nasze Miasto i Metrowarszawa.pl, gdzie z czasem awansowała na redaktor naczelną.
