Tekst został opublikowany w lutym 2020 roku. To jeden z najchętniej przez Was czytanych w minionym roku artykułów Weekendu
Luty 2019 roku. Samolot lecący z Abu Zabi do Rzymu.
- To prawda - papież Franciszek odpowiada na pytanie dziennikarza Associated Press o to, czy w Kościele istnieje problem wykorzystywania zakonnic przez duchownych. - Są księża i biskupi, którzy się tego dopuścili.
Takie słowa padają z ust papieża pierwszy raz w historii Kościoła. Nic dziwnego, że świat czeka na kolejny skandal pokroju Spotlight z 2003 roku, na kolejne śledztwo na miarę przeprowadzonego przez "The Boston Globe" . Dziennikarze ujawnili wtedy tysiące przypadków wykorzystywania seksualnego dzieci przez księży. Dotarli do ludzi, którzy po kilku dekadach odważyli się opowiedzieć swoje historie.
Ale zakonnice milczą.
Dom dla wykluczonych sióstr
Luty 2020 roku. Watykan. Magazyn "Women Church World" dedykuje najnowsze wydanie wypaleniu, traumie i wykorzystaniu seksualnemu zakonnic, które bywają traktowane jak niewolnice.
"Women Church World" to comiesięczny dodatek do watykańskiego pisma "L'Osservatore Romano", który koncentruje się na tematach związanych z kobietami i Kościołem. Sam "L'Osservatore" dostarcza m.in. wiadomości na temat aktywności papieża i watykańskich dostojników. Redaktora naczelnego dziennika mianuje Ojciec Święty. Od ubiegłego roku na czele pisma stoi prof. Andrea Monda. Wśród dziennikarzy piszących dla gazety są osoby świeckie, zazwyczaj bardzo blisko związane z Kościołem. Tak jak Monda, który od 10 lat prowadzi seminarium o chrześcijaństwie i literaturze na papieskich uniwersytetach: laterańskim i gregoriańskim. To jego uczniom papież powierzył w zeszłym roku przygotowanie rozważań do Drogi Krzyżowej w Koloseum.
W najnowszym "Women Church World" dziennikarze piszą o drastycznym spadku liczby sióstr na świecie - w ciągu ostatniej dekady zmniejszyła się aż o 100 tysięcy, z 753 400 do 659 445 w 2016 roku, według statystyk Watykanu.
"Spadek powołań, zamykanie klasztorów, wykorzystanie seksualne i nadużycia władzy (...) to tematy rozmowy z kardynałem Joao Brázem de Avizem, prefektem Kongregacji Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszenia Życia Apostolskiego" - czytamy na internetowej stronie gazety. Autorzy artykułów w magazynie podkreślają, jak ważne jest ustalenie sprawiedliwych reguł i zasad, które uniemożliwią księżom wykorzystywanie zakonnic - nie tylko w kontekście seksualnym, ale także np. pracy fizycznej.
"Matka przełożona musi umieć rozpoznać oznaki niepokoju i skierować zakonnicę do osób będących w stanie zapewnić jej odpowiednią pomoc: zarówno duchową, jak i psychologiczną, udzieloną przez specjalistę" - pisze Federica Re David w tekście "Zakonnice i syndrom wypalenia zawodowego. Patologia, która dotyka wiele kobiet zakonnych", skupiającym się na problemie uciszania zakonnic.
Gazeta ujawnia także, że papież Franciszek zdecydował o utworzeniu w Rzymie specjalnego domu dla sióstr wyrzuconych z zakonów i pozostawionych samym sobie. Część z nich była zmuszona do prostytucji, by przeżyć. - Mamy do czynienia z naprawdę ciężkimi przypadkami, takimi jak te, w których przełożeni odmówili wydania dokumentów tożsamości siostrom chcącym opuścić klasztor lub z niego usuniętym - powiedział kardynał Joao Bráz de Aviz w rozmowie z "Women Church World".
Przetrzymywanie dokumentów to zaledwie ułamek tego, co spotkać może kobiety w klasztorach na całym świecie. A choć specjalny dom w Rzymie jest z pewnością dobrym pomysłem, jego otwarcie nie rozwiąże problemów, z którymi zmaga się Kościół. Przestępstwa na zakonnicach są dokonywane w różnych częściach świata, często są tuszowane, a karę ponosi nie ten, kto jest sprawcą, ale ten, kto ujawnia prawdę.
Afryka
1988 rok, Malawi. Dwadzieścia dziewięć sióstr z jednego zgromadzenia zachodzi w ciążę. Ojcami dzieci mają być miejscowi księża. Gdy przełożone zakonu skarżą się biskupowi, ten je zwalnia. Jeden z księży organizuje ciężarnej zakonnicy aborcję, która, niestety, kończy się śmiercią kobiety. Ten sam kapłan odprawia jej pogrzeb.
1994 rok. Trwa epidemia AIDS w Afryce. Siostra Maura O'Donohue przygotowuje raport na podstawie swojego prywatnego śledztwa dotyczącego przemocy seksualnej w Kościele. Pisze w nim, że "do przełożonego wspólnoty sióstr w jednym z krajów w Afryce kapłani zwrócili się z prośbą o udostępnienie im sióstr w celach seksualnych. Kiedy przełożony odmówił, kapłani wyjaśnili, że w przeciwnym razie będą zmuszeni do udania się do wioski w celu znalezienia innych kobiet i w ten sposób mogą zarazić się AIDS".
W podsumowaniu raportu konkluduje, że zakonnice stanowią "bezpieczny" cel aktywności seksualnych. Dodaje, że według jej śledztwa są wykorzystywane przez księży w ponad 20 innych krajach na całym świecie, w tym w Stanach Zjednoczonych, Irlandii czy na Filipinach.
1998 rok. Siostra Marie McDonald przedstawia władzom kościelnym raport pt. "Problem seksualnego wykorzystywania afrykańskich zakonnic w Afryce i Rzymie". Pisze w nim, że "molestowanie seksualne, a nawet gwałty na siostrach dokonywane przez księży i biskupów są powszechne" oraz że "czasami, gdy siostra zajdzie w ciążę, kapłan nalega, aby dokonała aborcji".
2013 rok, Uganda. Arcybiskup Lwanga ogłosił zawieszenie ks. Musaala w obowiązkach kapłańskich po tym, jak ten napisał list oskarżający księży między innymi o przestępstwa seksualne, w tym gwałty na zakonnicach. Przywrócono go, gdy przeprosił za krytykę.
Ameryka Południowa
Lipiec 2018 roku, Chile. Grupa zakonnic z kongregacji Hermanas del Buen Samaritano ogłosiła, że były molestowane przez księży. Za te słowa 23 siostry zostały wydalone z zakonu i pozostawione same sobie. Inne miały otrzymać rekompensatę finansową w zamian za milczenie.
- Podszedł do mnie ksiądz, dotknął mojej piersi i pocałował mnie w twarz, docierając do moich ust. Pieścił mnie. Obrzydzało mnie to - opowiadała Yolanda Tondreaux, jedna z chilijskich ofiar. Gdy powiedziała o tym swojej przełożonej, ta zarzuciła jej kłamstwo i wysłała ją do spowiedzi do tego samego księdza, którego padła ofiarą.
Skandal w Chile urósł do niebotycznych rozmiarów, gdy na jaw zaczęły wychodzić następne afery, także te od lat ukrywane. Po ujawnieniu kolejnych informacji dotyczących nie tylko molestowania sióstr zakonnych, lecz przede wszystkim dzieci, papież Franciszek wezwał chilijskich biskupów do Rzymu. Wszyscy złożyli rezygnację.
Europa
Niemcy, 2008 rok. Dwudziestoczteroletnia siostra Doris Reisinger oskarża austriackiego księdza Hermanna Geisslera, członka Kongregacji Nauki Wiary, o gwałt i molestowanie seksualne w Geistliche Familie "Das Werk", katolickiej organizacji, do której oboje należeli. Po wydaniu przez nią książki na ten temat i nagłośnieniu sprawy, Geissler w styczniu 2019 roku rezygnuje z członkostwa w kongregacji, choć nadal zaprzecza oskarżeniom przeciwko sobie.
Historia Doris i wielu innych zakonnic została opowiedziana w filmie "Molestowane zakonnice Kościoła katolickiego" , który jest rezultatem dwuletniego śledztwa francuskich dziennikarzy: Marie-Pierre Raimbault i Érica Quintina. - Jedna z naszych bohaterek mówi wprost, że od początku zakonnice uczone są posłuszeństwa wobec kapłanów, wysłanników Boga na ziemi - opowiada Marie-Pierre Raimbault w wywiadzie dla TV5 Monde. - Cierpią, bo instytucja, której przysięgały wierność, nie reaguje na ich dramat, a czasami nawet każe im cierpieć dla dobra Kościoła. Na początku wydawało się nam, że to jednostkowe przypadki, ale to system niewolenia kobiet w Kościele, a w razie kłopotów - ochrony dla sprawców kosztem zakonnic.
2013 rok, Francja. Wspólnota św. Jana przyznała, że ojciec Marie-Dominique Philippe, który zmarł siedem lat wcześniej, zachowywał się w "sposób sprzeczny z czystością" w stosunku do kilku kobiet. Podobne zarzuty usłyszał jego brat, również zakonnik, ojciec Thomas Philippe.
W 2019 roku papież Franciszek poruszył także temat francuskiej wspólnoty, która została rozwiązana, podczas przywołanej już rozmowy na temat wykorzystywania seksualnego zakonnic, do której doszło na pokładzie samolotu do Rzymu.
Powiedział, że miały tam miejsce "niewolnictwo kobiet, niewola seksualna ze strony duchowieństwa lub założyciela". W odpowiedzi na wrzawę medialną, która podniosła się po jego słowach, biuro prasowe Stolicy Apostolskiej wyjaśniło, że papież nie miał na myśli "niewolnictwa seksualnego", ale raczej "manipulację".
2019 rok, Polska. - Tak, problem wykorzystywania seksualnego sióstr zakonnych przez księży istnieje również w Polsce - powiedziała matka Joanna Olech w wywiadzie dla Katolickiej Agencji Informacyjnej. W latach 1995-2008 była przewodniczącą Konferencji Wyższych Przełożonych Żeńskich Zgromadzeń Zakonnych w Polsce, a dziś jest sekretarką generalną. - Od bardzo dawna - kontynuowała. - Jestem w klasztorze od 50 lat. Przez 12 lat byłam przełożoną generalną. Miałam do czynienia z kilkoma przypadkami.
Matka Olech nigdy więcej nie zabrała na ten temat głosu.
Kultura ciszy i tajemnicy
- Te zakonnice są przekonane, że są winne tego, że uwiodły świętego człowieka, który popełnił grzech - mówiła Lucetta Scaraffia, włoska dziennikarka pisząca m.in. dla "Avvenire", "Il Foglio" i "Corriere della Sera", profesor nadzwyczajny historii współczesnej na uniwersytecie La Sapienza w Rzymie, cytowana przez amerykański serwis NPR. - Ponieważ tego od zawsze je uczono [że mają być posłuszne].
W listopadzie 2018 roku Międzynarodowa Unia Przełożonych Generalnych, organizacja reprezentująca światowe katolickie zakony żeńskie, opublikowała nadzwyczajne oświadczenie wzywające kobiety zakonne, które padły ofiarą znęcania się, aby zgłosiły się do Kościoła i władz państwowych . "Potępiamy tych, którzy popierają kulturę ciszy i tajemnicy, często pod pozorem ochrony reputacji instytucji" - napisano w oświadczeniu.
Do dzisiaj Watykan konsekwentnie odmawia komentarzy na temat tego, jakie środki zostały zastosowane, by ocenić skalę problemu, bądź jakie działania podjęto w celu ukarania przestępców i zapewnienia ofiarom opieki.
Jaka jest skala problemu?
Pomimo nagłaśniania indywidualnych historii i publikacji wielu raportów, do których dane były często zbierane latami, statystyki dotyczące skali wykorzystywania zakonnic w Kościele praktycznie nie istnieją. Choć w mediach i książkach co jakiś czas pojawiają się konkretne liczby, których źródłem mają być "wycieki z Watykanu", sam Kościół jednak nigdy ich nie potwierdził.
Za to wielu przedstawicieli Kościoła wypowiadało się na temat skali przemocy seksualnej wobec zakonnic na łamach mniej popularnych czasopism, jednak ich słowa nie wywołały żadnych konkretnych działań ze strony Watykanu.
- Nie wierzę, że są to po prostu wyjątkowe przypadki - powiedział Notker Wolf, opat prymas benedyktynów, w rozmowie z "National Catholic Reporter" w 2001 roku , pytany przez Johna Allena i Pamelę Schaeffer o statystyki związane z wykorzystywaniem seksualnym zakonnic. - Myślę, że opisywane nadużycie ma miejsce. Jakie są liczby, nie wiemy. Ale to poważna sprawa i musimy ją przedyskutować.
Watykańscy urzędnicy twierdzą, że to do lokalnych władz kościelnych należy sankcjonowanie księży oskarżonych o wykorzystywanie seksualne zakonnic.
W grudniu 2019 roku papież Franciszek ogłosił, że wszyscy katoliccy księża i zakonnice od teraz mają w obowiązku zgłaszać nadużycia seksualne władzom kościelnym , w tym krzywdy popełniane przez biskupów i kardynałów. Nadal nie muszą powiadamiać policji.
Choć publikacja tekstów poświęconych wykorzystywanym zakonnicom w "gazecie papieża" jest z pewnością krokiem w dobrą stronę, to summa summarum można go porównać do leczenia grypy herbatą. Może dać chwilową ulgę, ale choroba będzie się dalej rozwijać.
Agata Porażka. Dziennikarka weekendowego magazynu Gazeta.pl, wcześniej pisała dla Wirtualnej Polski.
