Zaczyna się tak: Unia Europejska stawia na rozwój programu kosmicznego. Nakazuje wybranym słowiańskim krajom przygotowanie księżycowej misji. Celem jest sprawdzenie, która z załóg najlepiej poradzi sobie z zadaniem. Czesi, Polacy i Słowacy ruszają więc w kosmos.
W fabule serialu czeskiej telewizji publicznej roi się od absurdów. Miejsce, w którym kandydaci na kosmonautów przygotowują się do lotu, wygląda jak PRL-owski ośrodek wczasowy. Długo nie wiadomo, skąd odleci czeska rakieta. Wysłać ją w kosmos zgadzają się wreszcie Chińczycy - "po kosztach". Ale i tak nie wiadomo, jak sfinansować lot. W końcu pomaga producent drobiu, który nagina plan lotu do swoich celów marketingowych - jego decyzją kapitan wyprawy wypada ze składu misji, a zastępuje go - laureatka konkursu Miss Kurnik. W dodatku całe przygotowania poprz edza skandal na szczytach władzy: jeden z ministrów kąpie się nago w publicznej fontannie. W końcu okazuje się, że rakieta to tak naprawdę przerobiony wagon tramwajowy, produkcji - a jakżeby inaczej - zakładów Skody. Chaos towarzyszący wyprawie może przerażać, jednak jej organizatorzy dzielnie stawiają czoła kolejnym przeciwnościom.
Astronauta z wąsem
Czesi, podobnie jak Polacy, nie mają wielu doświadczeń w podbijaniu gwiazd. Oba narody żyją wspomnieniami o lotach jedynych w swojej historii kosmonautów. Czeskim odpowiednikiem Mirosława Hermaszewskiego jest Vladimir Remek. W przestrzeń międzygwiezdną poleciał w ramach programu Interkosmos, czyli dzięki bratniej pomocy Związku Radzieckiego. Podobnie jest ze Słowakami, którzy do dziś szczycą się lotem Ivana Belli. Bella do Sojuza lecącego w stronę stacji Mir wszedł już po upadku komunizmu, w 1999 roku. Czy więc "Kosmo" to wyraz słowiańskiej tęsknoty za lotami ku gwiazdom? Według scenarzysty wcale nie. Wysłanie Czechów na Księżyc było tylko jedną z opcji, a celem - sprawdzenie, jak dadzą sobie radę w ekstremalnych warunkach.
- Na początku myślałem o tym, by scenerią dla serialu stała się elektrownia atomowa. Czesi muszą wreszcie dokonać czegoś wielkiego, by podnieść swoją samoocenę. Ostatnim razem byliśmy z siebie dumni w 1998 roku, kiedy na olimpiadzie zdobyliśmy złoto w turnieju hokeja. A potem już nic. Powinniśmy więc zrobić coś, co udowodni, że liczymy się w świecie - mów i Baldýnský.
Niektórzy z wykreowanych przez niego bohaterów ciężko przeżywają lot. Przygniata ich odpowiedzialność, która na nich ciąży, zastanawiają się nad sensem misji, zwłaszcza że w kluczowym momencie siada napęd statku. Rene Hejl, astrofizyk czeskiej wyprawy, w niedoli szuka ratunku u przelatujących nieopodal Polaków, powołując się na swoje nadwiślańskie korzenie. To właśnie scena jego rozmowy z naszymi rodakami przyniosła "Kosmo" rozgłos w Polsce.
Nasi astronauci ubrani są w szlacheckie kontusze, ich twarze zdobią pokaźne wąsy, a czterem śmiałkom towarzyszy owczarek niemiecki. Dodajmy, że kadłub statku "Pan Wołodyjowski" wieńczy krzyż, a logo polskiej misji przedstawia Jana Pawła II ujeżdżającego tygrysa. Co więcej, Polakom udało się zataić sam proces konstruowania statku. Po prostu podczas budowy wyglądał jak wielki kościół - a u nas jest ich tyle, że nikt się nie przejął.
Reakcja polskich internautów? Zachwyceni. Wystarczy spojrzeć na komentarze na YouTubie, gdzie scenę widziało już ponad 220 tysięcy osób.
"Popłakałem się :D :D :D - i to logo naszej misji... I pies... :D :D " " 10/10! Kocham Czechów!!! :D Czesi to tacy lepsi Polacy - mają poczucie humoru zamiast kija w du*ie! Bravo, sousedé! "
Ten czeski dystans do siebie jest jednak w pewien sposób wymuszony. Jak twierdz i Tomáš Baldýnský, to mechanizm obronny i fasada, zza której nie widać ogromnych kompleks ów. - Wiem, że wszyscy mają nas za autoironicznych wesołków. Prawda jest inna. Żartujemy z siebie, bo tak naprawdę nie mamy z czego być dumni. Do tego jesteśmy dość leniwi, więc nic z tym nie robimy. Co nam w tej sytuacji pozostało? Powiedzmy, że jestem niski. I co mam zrobić, załamać ręce? Nic na to nie poradzę. W takich sytuacjach trzeba nauczyć się z tym żyć. A więc stąd to słynne czeskie poczucie humoru - mówi Baldýnský.
Czego zazdroszczą nam Czesi A co "Kosmo" mówi o Polakach? Połączenie wideo między statkami czeskim i polskim kończy stwierdzenie naszego dowódcy, że "Polak przecież zawsze da radę". Według Baldýnskiego jesteśmy postrzegani nad Wełtawą jako naród od zadań specjalnych. Wielkość naszego statku odpowiada wielkości naszego narodowego ego. Scenarzysta serialu przyznaje jednak, że wielu Czechów zazdrości wyzwań, przed którymi postawiła nas historia. - Zawsze mnie zastanawiało, dlaczego Polacy tak lubią Czechów. Większość z nas naprawdę nie lubi Polaków . Sądzę, że w rzeczywistości chodzi właśnie o zazdrość. Walczyliście w wielkich wojnach, mieliście Solidarność. Bycie Polakiem napawa was dumą, znaczy coś dla was. My tego nie mamy, dlatego próbujemy wam czasem dogryźć - podkreśla.
W "Kosmo" solidnie dostaje się wszystkim rywalizującym narodom . Twórcy nie oszczędzili również Słowaków. Jedynym pasażerem ich statku jest wypchana owca. Wyposażenie i wystrój kapsuły bardziej niż naszpikowany techniką pojazd przypomina stoisko przygotowane na targi turystyczne. Ważnym elementem jest tu zamknięte w butlach gazowych tatrzańskie powietrze. Czesi śmieją się też z różnic językowych między narodami, które utrudniają ich misji dogadanie się ze słowacką stacją kontroli lotu i jej pijanymi pracownikami. To jednak łagodny wymiar kary. O wiele cięższe baty musieli przyjąć na siebie Polacy. Produkcja nie przedstawia nas w roli, mówiąc delikatnie, zbyt serdecznych przyjaciół naszych południowych sąsiadów. - "Kosmo" nie oszczędza wielu narodów, od Amerykanów, przez Niemców, Słowaków, Polaków, Romów, po Rosjan i Chińczyków z ich niskokosztowym kosmodromem. Jednak Polacy są jedyną nacją, która została nazwana przez bohaterów "kur*ami" - mówi Maciej Gil, animator kultury filmowej, znawca i popularyzator kina Czechów i Słowaków i dodaje: - Serial jest najlepszy, kiedy idzie po bandzie, posługując się stereotypami i hiperbolą. Poza tymi momentami niestety nieco siada.
Zdaniem Gila czeskie stereotypy na temat Polaków są gdzieniegdzie wciąż żywe. - Anegdota: kiedyś znajomy z branży filmowej przyznał, że nauczył się jednego zdania po polsku. Brzmiało ono: "Spi***alaj na koniec kolejki". Jak się okazało, często jeździł na nartach w Karkonoszach. I jeśli ktoś wpychał się do kolejki do wyciągu, niechybnie byli to Polacy, więc nauczył się reagować. Znam też przypadki, że w praskich restauracjach gościom z Polski kazano płacić za posiłek przez podaniem. Możemy zgadywać, skąd to się wzięło - mówi G il.
Znany reporter i czechofil Mariusz Szczygieł powiedział w jednym z telewizyjnych programów śniadaniowych, że polskie firmy często nie dają sobie rady na czeskim rynku. Aby się przebić, nasze marki udają produkty z zachodniej Europy - chociażby włoskie czy skandynawskie. Nie najlepszą prasę mają również polskie artykuły spożywcze - co skutkuje na przykład wzmożonymi kontrolami ich dostaw z naszego kraju. Czyżby Czesi uważali, że Polacy dostarczają im towarów i usług słabej jakości? Gil uważa, że problem leży gdzie indziej.
- Kiedy organizowałem w Cieszynie i Czeskim Cieszynie Przegląd Filmowy Kino na Granicy, 90 procent publiczności stanowili Polacy. Próby zainteresowanie Czechów nie udały się. Jednocześnie w kręgach artystycznych jesteśmy bardzo cenieni. Nasze filmy są dostrzegane na festiwalach, jednak gdy trafiają do szerokiej dystrybucji, nie znajdują publiczności. Gdyby spytać przeciętnego Czecha, co sądzi o Polsce, to odpowiedziałby pewnie, że zupełnie nic . Nieszczególnie interesujemy naszych sąsiadów - mówi.
Jednak i po naszej stronie granicy niewiele osób tak naprawdę interesuje się państwem nad Wełtawą. Jak mówi Gil, raczej układamy swoje wyobrażenie o nim na podstawie obrazków, które znamy z popkultury, i turystycznych wycieczek. Krecik, most Karola, Helena Vondrácková, być może Hrabal i Petr Zelenka. To nadal urywki. Do tego często traktujemy sąsiadów protekcjonalnie - jako "tych śmiesznych Czechów z ich zabawnym językiem" (co ciekawe, oni mają podobne zdanie o naszym). Innym razem możemy widzieć w nich "takich lepszych Polaków", jak w przytoczonym cytacie na YouTubie. Zazdrościmy im poczucia humoru, dystansu do siebie i bezproblemowego podejścia do świata - jednak to nadal opinia oparta na strzępkach informacji. Niestety, patrząc cały czas na Zachód, oba narody oddaliły się od siebie.
- To chyba Jarom i r Nohavica powiedział kiedyś, że "jesteśmy sobie tak bliscy, że aż nic o sobie nie wiemy". Ten serial jest ciekawy - bo bawi się stereotypami, eksploatuje je, czasem balansując na granicy dobrego smaku. Ale pamiętajmy, że pozostaje przede wszystkim zjadliwą, niemal okrutną satyrą na samych Czechów - zauważa Gil. Pod płaszczykiem zgryźliwego poczucia humoru "Kosmo" może więc odkrywać przed nami sporo ważnych rzeczy. Czy serial doczeka się premiery w polskiej telewizji? Na razie o tym cicho, choć Baldýnský przyznaje, że pojawiło się zainteresowanie tematem. Twórca nie ukrywa, że jego marzeniem były trzy wersje "Kosmo" - po jednej na każdy z rywalizujących o dzierżenie kosmicznego prymu krajów. To da nam szansę na zwycięstwo w wyścigu, bo w oryginale, ku pokrzepieniu serc, wygrywają rzecz jasna Czesi. Wywołuje to jednak umiarkowany entuzjazm wśród publiczności wydarzenia, w większości obserwującej transmisję przy kuflu piwa. Cudem wetknięta w powierzchnię Księżyca flaga w końcowej scenie się przewraca. Przyznajmy, zakończenie mało hollywoodzkie. Za to bardzo czeskie.
Marcel Wandas. Dziennikarz radiowy, prezenter i reporter krakowskiego newsroomu Radia Eska i Radia Plus. W wolnych chwilach również dziennikarz muzyczny i zagorzały festiwalowicz.
