Stanisław Klęski pisze o klasie średniej, mieszkańcach małych miast, byłych pracownikach korporacji, freelancerach, ale też o bezrobotnych, zwolnionych z wielkich fabryk, kasjerkach, sprzątaczkach. Łączy ich wiele: rozczarowanie rynkiem pracy, zatrudnienie na umowach śmieciowych, brak stałego wynagrodzenia i ubezpieczenia zdrowotnego.
Sprawdzamy, kim jest twórca fanpage'a, który dotąd polubiło 40 tysięcy osób .
Arkadiusz Gruszczyński: Siedziałeś w barze i czytając magazyn "Sukces" postanowiłeś założyć "Magazyn Porażka".
Stanisław Klęski:
- Tak, byłem bezrobotny, nie miałem zasiłku, bo wcześniej pracowałem na śmieciówce, kończyły mi się możliwości finansowania dalszego życia. Wysyłałem dziesiątki wiadomości z CV, których nikt nawet nie czytał.
Typowe. Kiedy szukałem pracy kilka lat temu, na zgłoszenie odpowiedziała mi tylko jedna fundacja. A wysłałem CV do chyba 40 miejsc.
- Do mnie odezwał się tytuł prasowy, który oczekiwał od pracownika "bardzo szerokiej wiedzy ogólnej" popartej testem. Oferował umowę o dzieło i po moim pytaniu, czy byliby mi w stanie sfinansować kilka razy w miesiącu podróże do Wrocławia, gdzie mieściła się redakcja, stwierdzili, że nie stać ich na takie wydatki.
Można też starać się o granty. Nie robiłeś tego?
- Starałem się. Pisałem wnioski o dofinansowania różnych projektów, które były negatywnie oceniane. Po prostu Polska w całej swojej paździerzowej grozie.
Pewnego razu siedzieliśmy w barze z dziewczyną, piłem piwo, które mi kupiła. I w tym ciężkim okresie frustracji, gniewu, niskiego poczucia własnej wartości - bo również z tym wiąże się długie poszukiwanie pracy - wpadł mi w ręce magazyn "Sukces". I czułem się trochę, jakby ktoś dał w mi mordę: o czym oni piszą? Chyba opisują inną planetę. Tam w ogóle nie ma Polski, są jakieś totalne bzdury, które są dalekie od codziennego doświadczenia większości ludzi. I wtedy na Facebooku zapytałem innych, co sądzą o pomyśle stworzenia "Magazynu Porażka". Dostałem sporo polubień i komentarzy, również od nieznanych mi osób. No więc założyłem fanpage; to miał być żart, ale chwyciło. Chyba po dwóch tygodniach miałem 10 tysięcy fanów, po miesiącu ponad 20 tysięcy.
Przed modą na przyznawanie się do porażki panowała moda na ckliwy nihilizm spod znaku Artura Schopenhauera . Obserwowałeś to? Czytałeś smutne memy?
- Tak, czytałem. Bardzo sobie cenię ten rodzaj poczucia humoru. Wydaje mi się on całkiem adekwatną reakcją na świat. Jeszcze przed nim był Regres Osobisty czy Zdelegalizować Coaching .
Wszędzie tam naśmiewano się z porażek?
- Nie, nie naśmiewano się z porażek. Ja też się z nich nie naśmiewam. Coaching, Regres i "Magazyn Porażka" śmieją się z języka, którym opisywany jest współczesny świat. Ten język pomija potknięcia. A ja myślę, że mówienie o błędach, niepowodzeniach jest potrzebne. Wypieranie tego to wypieranie sporej części swojego doświadczenia.
Masz jakieś autorytety? Wzory?
- Chyba jestem uczniem mistrzów jukenduityzmu - tępej i mało wrażliwej postawy "you can do it!" - i coachingu, wszystkich tych memologów, którzy piszą niewyobrażalnie głupie rzeczy o tym, jak bardzo nie należy się poddawać i jak wszystko zależy tylko i wyłącznie od nas. To, co robię, to reinterpretacja ich dorobku.
O czym piszą? Jaki to dorobek?
- Ich dorobkiem są memy z ładnymi ludźmi i tekstami pisanymi Helveticą, że nawet kiedy pada, to tylko po to, żeby słońce bardziej jaśniało, że porażki zawsze cię wzmacniają, że jesteś superwyjątkowy. Na polskim rynku pracy to tak nie działa. Ale chyba nie działa to także w innych dziedzinach.
Dominująca narracja brzmi: ludzie się bogacą, PKB wzrasta, a ostatnie 27 lat to najlepszy czas w historii Polski. Zgadzasz się z tym?
- To prawda, że PKB wzrasta i wszystkim grupom społecznym żyje się lepiej. Ale nie taki świat nam obiecano.
A jaki?
- Obiecano nam wiele - w zamian za naukę, za dwa fakultety, znajomość języków i ciężką pracę.
Wierzyłeś w to?
- No jasne. Jaki miałem mieć system obronny w wieku 17 lat? Wszyscy mówili: ucz się, bo nauka to potęgi klucz. Skończ dwa kierunki, przeczytaj setki książek, to na pewno do czegoś dojdziesz i nie będziesz mieć problemu z kupieniem spodni. Okazuje się, że to nie do końca tak wygląda. Rzeczywistość rozjeżdża się z tym, co widać na bilbordach.
To banał.
- Wiem, ale reklama to bardzo ważny przekaz kultury.
Budujący aspiracje.
- I frustracje. Ostatnio widziałem reklamę, w której 20-letnia dziewczyna stoi w ogromnym apartamencie z przeszklonymi ścianami. Wita wschód słońca. Słucha muzyki. Kogo stać w tym wieku na wynajęcie takiego mieszkania? Kogo, kur***a, stać na wynajęcie apartamentu za dwa miliony złotych?
Mam takich kolegów.
- Ale większość Polaków ich nie ma. Ta reklama trafia do milionów ludzi, którzy mieszkają z rodzicami albo wynajmują kawalarkę na obrzeżach miasta. Nie wierzę już w rewolucję, ale coś musi się wydarzyć. Ten system nie wytrzyma buzującej w społeczeństwie frustracji.
Reklama może w jakimś sensie odpowiadać za aspiracje, ale wkurzenie bierze się ze źle działającego państwa, które nie zdaje egzaminu na wielu poziomach - od opieki zdrowotnej, przez sieć żłobków i przedszkoli, aż po sprawność aparatu sądowego.
- Państwo nie działa dobrze, to prawda. Zawodowo zajmuję się rynkiem pracy, więc powiem o moim podwórku. Państwo prawie zupełnie zapomniało o pracownikach przez ostatnie 25 lat. W Polsce inspekcja pracy kontroluje firmy zatrudniające do 9 osób, a tych jest najwięcej, raz na 35 lat, czyli w zasadzie nigdy. Niewiele państwo robiło sobie z tego, jak przetrącano kręgosłupy związkowcom, mało kto wie, że w Polsce współczynnik uzwiązkowienia jest jednym z najniższych w Europie. Jesteśmy krajem wykluczającym osoby źle zarabiające. Na bilbordach są przedstawiane wzorce, do których jednak się dąży.
Reklama z tanim mięsem w supermarkecie jest takim wzorcem?
- A to mięso reklamuje skromnie ubrana kobieta czy wysportowany mężczyzna, który przed chwilą wybiegł ze swojego cabrio? Raczej ten mężczyzna. A kto reklamuje tanią odzież z marketów? Piękne kobiety na jachtach pływających po Lazurowym Wybrzeżu.
W wielu obietnicach, którymi mamiono młodych, pojawiały się wizje lepszego życia w pięknym mieszkaniu, z wakacjami, szczęśliwą rodziną.
- Tak, ale przede wszystkim dotyczyły one normalnego życia. Takiego, którego doświadcza się teraz, wyjeżdżając na zmywak do Anglii.
Z jednej strony emigranci zarobkowi stracili dotychczasową pozycję społeczną, bo przecież w Wielkiej Brytanii wykonują pracę poniżej swoich kompetencji, wykształcenia i aspiracji. Z drugiej jednak - pracując na niskich stanowiskach mogą sobie pozwolić na wycieczki i nowy telewizor. W Polsce, żeby sobie kupić nowy komputer, musisz mieć trzynaście zleceń. Albo bierzesz go na raty.
Te osoby, które wyjechały na zmywak, mają też doświadczenie życia w państwie opiekuńczym, które nie dość, że pomoże im wychować dziecko, to jeszcze wypłaci solidny zasiłek na bezrobociu.
- Wiadomo, że ludzie uciekają z turbokapitalizmu do państwa socjalnego. Kiedyś zajmowałem się zasiłkami dla bezrobotnych. W Polsce pobiera je 13% osób zarejestrowanych w urzędach pracy.
A reszta?
- Nie może. Bo nie stawiła się w odpowiednim czasie, nie miała umowy o pracę, albo się im po prostu ten zasiłek skończył. Możesz go dostać na pół roku, a średni czas poszukiwania pracy to ponad rok. Istnieją też stopnie zasiłków. Najniższy nie dobija do tzw. minimum egzystencji, czyli dosłownie nie da się za niego przeżyć. Jak tracisz w Polsce pracę, to jesteś zdany na siebie, rodzinę albo na oszczędności, których najprawdopodobniej nie masz.
Większość Polaków dziedziczy pozycje społeczną i klasową swoich rodziców. Nie chodzi tylko o pieniądze, ale o kapitał kulturowy, sieć znajomych i pomoc rodziców. Najczęstszym wynagrodzeniem w Polsce, czyli dominantą, jest 1780 złotych na rękę. A średnia pensja to 4019 złotych brutto, czyli około 2750 złotych na rękę, a i tak takie zarobki są niedostępne dla trzech czwartych Polaków. To połowa tego, co zarabiają niemieckie sprzątaczki. Nie tak miało być.
Czyja to wina?
- Branża reklamowa ustawia pułapy aspiracji na nieosiągalnych poziomach. Do tego dochodzi narracja pod tytułem: awansuje się ciężką pracą i edukacją. Tylko że w latach 90. system został źle skonstruowany. Postawiliśmy na niskie koszty pracy. Teraz jest jak z jajecznicą: z jajek jajecznicę się zrobi, a z jajecznicy jajka już nie. Nie wiadomo więc, w jaki sposób odwrócić proces rozwoju rynku pracy opartego na umowach śmieciowych i niskich zarobkach. Coś, co napędzało przez wiele lat gospodarkę, teraz zaczyna się na nas mścić.
W jakim sensie?
- Polacy są biedni i wkurzeni.
Ty jesteś biedny?
- Nie, ale bieda jest kwestią relacyjną. Jeśli chodzi o zarobki, to w tej chwili pewnie jestem w 30%, może nawet 20% najbogatszych Polaków. Ale i tak czasem muszę odkładać takie wydatki jak kupno butów. Kupiłbym sobie laptop, ale muszę się z tym wstrzymać przez kilka miesięcy.
Czyli historie, które pokazujesz w "Porażce", nie są twoje?
- Są wymyślone. Chociaż sporo ludzi widzi w nich siebie. Często piszą: o, to o mnie.
Kogo opisujesz?
- Ludzie z korporacji myślą, że to o nich, chociaż napisałem o nich zaledwie kilka historyjek. Większość dotyczy ludzi z małych miast. Sam z takiego pochodzę i wiem, jak tam się żyje.
To ciągłe kopanie się z koniem. Mało się zarabia, niczego nie ma, nie ma perspektyw awansu, pracę załatwia się przez znajomości, a struktury władzy są skostniałe i konserwatywne. Jeżeli chciałbyś tam zrobić coś w kulturze, to odbijesz się od ściany niechęci i zgorzknienia. To księstwa wąsatych panów, którzy się wzajemnie wspierają, mało wiedzą o świecie i tworzą lokalne układy. Żyje się tam ciągle pod kreską. Kiedy zepsuje ci się pralka albo telefon, musisz wziąć chwilówkę. Jak złamiesz rękę, to nie pójdziesz na płatne zwolnienie, bo jesteś zatrudniony na śmieciówce. Dlatego jedyną perspektywą zmiany jest wyjazd do większego miasta lub za granicę.
Nie można po prostu zmienić pracy?
- Problem polega na tym, że w Polsce jest ograniczona liczba dobrze płatnych miejsc pracy, które jednocześnie dają możliwość awansu. W taki sposób został urządzony rynek.
Co z osobami, które przyjadą do wielkiego miasta?
- Widzą nieosiągalny splendor. Nawet jeśli relatywnie zarabiają więcej, to widzą rejony, do których nigdy nie będą mieć dostępu. Widzą styl życia, który jest poza ich możliwościami. Poczucie frustracji nie bierze się wyłącznie z biedy, ale też z niemożności zrealizowania aspiracji.
Myślisz, że strona na Facebooku może cokolwiek?
- W portalach społecznościowych nie da się zbyt wiele zrobić. Za pół roku wszyscy zapomną o "Magazynie Porażka".
A nierówności pozostaną.
- Henryk Domański uważa, że Polacy godzą się na nie. Zastanawiam się, czy wiedzą tak naprawdę, jakie są nierówności w naszym kraju. Do tej pory z badań wynikało, że plasujemy się mniej więcej w europejskiej średniej, jeśli chodzi o nierówności, ale ostatnie badanie NBP i Europejskiego Banku Centralnego doszacowało bogatych i okazało się, że jesteśmy naprawdę rozwarstwieni. Co ciekawe, nawet niewielkie rozwarstwienie dochodowe w tak biednym kraju jak Polska powoduje inny styl życia. To znaczy, że jeżeli jedna osoba zarabia 2000 złotych, a druga 2800, to ta druga może nieco spokojniej żyć. Albo jeśli dwie zarabiają 2500, ale jedna odziedziczyła mieszkanie po babci i rodzice kupili jej samochód.
Chcemy przechodzić do wyższych klas?
- Klasa wyższa oczywiście sobie poradzi, a ta uboga polska klasa średnia będzie naśladować dominujący dyskurs. Czyli założy Szwagrex i zacznie remontować mieszkania. Nie sądzę jednak, żeby były to przemyślane strategie. Gdyby ludzie wiedzieli, w jaki sposób wyrwać się z biedy, toby to zrobili. Nikt nie postanawia z dnia na dzień, że zostanie biedny. O tym decyduje otoczenie makroekonomiczne, społeczne i polityczne. No i podejście systemu do osób, którym się nie udało. Zamiast oskarżać je o nieudolność, lenistwo, można byłoby wymyślić dobry system przyznawania świadczeń społecznych i świetnie działających instytucji publicznych.
Czy wiesz, że dane Głównego Urzędu Statystycznego mówią o 43% Polaków żyjących w strefie niedostatku. To oznacza, że mamy 16,5 miliona głupków i leni? Przecież Polacy pracują niemal najdłużej i najciężej w Europie. Według OECD pracujemy 1983 godziny w roku.
Pracując na umowach śmieciowych. Dla moich znajomych etat jest nieosiągalny. A młodzi ludzie w wieku mojego brata - czyli 20-latkowie - nie marzą nawet o stałej pracy.
- Ale jak długo można być jednocześnie kierowcą Ubera, dziennikarzem, menedżerem zespołu muzycznego i trenerem personalnym? Z drugiej strony, nie możesz generalizować, mówiąc, że młodzi ludzie nie marzą o etatach. Ty i twój brat to wybrana grupa społeczeństwa.
A ilu z twoich znajomych ma etat?
- Moja dziewczyna ma etat.
To co, kredyt na mieszkanie i na samochód?
- To nie jest moje marzenie.
Bo masz własne mieszkanie?
- Nie, ale nie boli mnie wynajmowanie. Płacę człowiekowi, którego znam, nie dorzucam się prezesowi zarządu banku do jachtu, tylko normalnemu gościowi do zakupów. Bardziej mnie satysfakcjonuje stabilizacja. Chciałbym przez rok pracować w jednym miejscu. Powtórzę: przez rok.
Z płatnym urlopem?
- Tak. Do tego stały dochód na poziomie 4000 złotych. To by mnie uspokoiło. Gram w zespole, więc mógłbym sobie zmienić wzmacniacz. Kupiłbym sobie nowy rower. To wygórowane marzenia?
Dosyć normalne.
- Na pewnym etapie branie 20 zleceń staje się niemożliwe. To nie daje poczucia niezależności. Pociąga mnie wizja dochodu gwarantowanego, czyli programu wypłacania wszystkim obywatelom tej samej pensji. To pieśń całkiem realnej przyszłości. Zwłaszcza że praca i płaca to pojęcia arbitralne. Ludzie myślą, że dostają coś za swoją pracę. To za co dostają pieniądze celebryci? Tylko za to, że bywają. Co to za praca? Jakby zniknęli wszyscy celebryci, to nikt by tego nie zauważył. Jakby zniknęli śmieciarze, to świat pogrążyłby się w chaosie. Dlaczego więc celebryci zarabiają 100 razy więc niż sprzątacze? To kwestia przypadku i tego, w jaki sposób ułożyła się struktura społeczna i wynagradzania.
Neoliberalni ekonomiści powiedzą, że to dawanie pieniędzy darmozjadom i pijakom.
- Dochód gwarantowany dostaje się dlatego, że jest się człowiekiem. Poza tym - czy ktoś rozlicza bogatych ludzi z tego, że przepijają swoje pieniądze?
Arkadiusz Gruszczyński . Dziennikarz i animator kultury.
