"To nie jest tak, że tylko dziecko idzie do szkoły, razem z dzieckiem do szkoły idzie cała rodzina"

Ewa Jankowska 01.05.2019 22:00

Dla Przemysława Danowskiego i Dariusza Napory szkoła publiczna była traumą. Swoich dzieci postanowili nie wtłaczać w polski system oświaty. Tłumaczą, dlaczego ich zdaniem jest on zły i co zrobić, żeby go ulepszyć.

Egzamin gimnazjalny w częstochowskiej szkole (fot: Grzegorz Skowronek/Agencja Wyborcza.pl)

Szkoła dała wam w kość?

Dariusz Napora:

Dała. Chodziłem do szkoły sportowej. Relacje między dziećmi a dorosłymi oparte były na współzawodnictwie, na przemocy emocjonalnej i fizycznej. Karne okrążenia na wuefie, zakaz opuszczania sali, system nagan - to było na porządku dziennym. Trenerzy pozwalali sobie na szturchanie i popychanie uczniów. Byłem świadkiem, jak trener uderzył dziecko w twarz. Nie poniósł konsekwencji, mimo że wszyscy wiedzieli, co zrobił.

Wtedy, jako dzieciak, uważałem, że tak to powinno wyglądać, chociaż z czasem coraz bardziej się buntowałem. W dokumentach miałem wpisane, że jestem krnąbrnym dzieckiem. Prawie nie skończyłem przez to szkoły.

Przemysław Danowski:

Mógłbym sypać takimi przykładami jak z rękawa. W podstawówce należałem do subkultury New Wave, w związku z tym przez nauczycieli z góry traktowany byłem jako "dysfunkcyjny", "niegrzeczny". Moja wychowawczyni bardziej interesowała się tym, że mam dziwną fryzurę, niż tym, że doszedłem do trzeciego etapu olimpiady chemicznej. Pamiętam, jak w liceum, na polskim, napisałem felieton o "eteromanii", czyli uzależnieniu mojego ojca od mediów informacyjnych. Nauczycielka postawiła mi niedostateczny, bo była przekonana, że to nie ja jestem autorem, że pewnie skądś to przepisałem. Gdy nie była w stanie wskazać źródła, postawiła mi czwórkę z minusem. Ta sama nauczycielka próbowała mnie oblać na maturze. Kiedy trzeci raz wyszedłem do toalety podczas pisania wypracowania z polskiego - miałem rozwolnienie na tle nerwowym - zagroziła, że następne wyjście oznacza koniec pisania. Udało mi się dotrwać do końca. Zdałem tę maturę tylko dzięki dyrektorce szkoły, również polonistce, która o mnie powalczyła. Moje oceny zależały od tego, czy dany nauczyciel mnie lubił, czy nie.

Warsztaty rodzinne 'Przestrzenie miasta' zorganizowane przez Skende Shopping i Fundację Rozwoju Designu LuCreate (fot. Jakub Orzechowski/ Agencja Gazeta)

I na koniec taki kąsek: w liceum mieliśmy wuefistę alkoholika. Któregoś dnia wytacza się z kantorka i wpada na mnie. Pijany. Daje mi 20 złotych i mówi, żebym poszedł mu kupić fajki. Idę do kiosku. Po drodze zapalam jednego. Gdy wracam, znajduję go na stołówce, jak je zupę z innymi nauczycielami. Podchodzę do stolika i wręczam mu fajki i resztę. Miny nauczycieli - bezcenne. To było elitarne liceum im. Joachima Lelewela na Żoliborzu, klasy "autorskie", cokolwiek to oznaczało...

Nie wszyscy mają złe doświadczenia ze szkoły.

P.D.:

Oczywiście, że nie. Na pewno są tacy, którzy świetnie odnajdują się w tym systemie. Ale co z tymi, na których potrzeby szkoła w żaden sposób nie odpowiada? Każde dziecko jest inne, a wszystkim proponuje się dokładnie ten sam model nauki. I muszą się do niego dostosować nie tylko dzieci, ale również rodzice. To nie jest tak, że tylko dziecko idzie do szkoły, razem z dzieckiem do szkoły idzie cała rodzina. Dla mnie koszmarem było to, że kończąc pracę o drugiej w nocy - czasem i o tej porze kończę nagrania - muszę wstać rano, żeby zawieźć dziecko do przedszkola. System edukacji nie uwzględnia tego, że niektórzy rodzice mają nienormowany czas pracy.

A może to, że musicie być na ósmą w szkole, jest ważne, bo dziecko wie, że to należy do jego obowiązków. Każdy psycholog dziecięcy powie, że dzieciom należy wyznaczać granice.

P.D.:

I tu pojawia się problem wolności. Dlaczego ja uznaję, że w ramach mojej wolności mam prawo ograniczać wolność dziecka? Wszyscy potrzebujemy zasad, ale chciałbym, żeby zasady, w jakich funkcjonują zarówno dzieci, jak i dorośli, opierały się na wzajemnym szacunku.

D.N.:

Obowiązki są ważne, ale problem polega na tym, że sytuacji, w których dziecko coś musi, bo tak chce dorosły, jest w ciągu dnia mnóstwo. Dochodzi do momentu, w którym ono właściwie nie podejmuje samodzielnie decyzji. A jednocześnie rodzic oczekuje: jak dorośniesz, to chciałbym, żebyś był samodzielnym człowiekiem. Ale na razie masz wykonywać polecenia.

Egzamin gimnazjalny (fot. Grzegorz Skowronek/Agencja Gazeta)

P.D.:

Jak mogę oczekiwać, żeby moje dziecko wyrosło na odpowiedzialnego człowieka, jeśli przez całe życie było sterowane zewnętrznie?

Czyli "hulaj dusza, piekła nie ma"? Wprowadźmy edukacyjny anarchizm? A potem te wychowywane bezstresowo dzieci, które wszystko w dzieciństwie mogły, nie potrafią odnaleźć się w rzeczywistości. Nie wszystko w życiu jest przyjemne i łatwe, i dzieje się wtedy, kiedy ja mam na to ochotę.

P.D.:

To nie jest tak, że w moim domu nie ma zasad, są one jednak tworzone przeze mnie i moją rodzinę, na bieżąco negocjowane. Po prostu nie rozumiem, dlaczego mam być niewolnikiem państwowości tylko dlatego, że urodziłem się na tym skrawku Ziemi? W Polsce jest przymus nauki, zwany obowiązkiem szkolnym. Czyli nie możesz postanowić, że twoje dziecko będzie uczyło się czegoś innego, w innym tempie niż zakłada podstawa programowa. Centralizacja zmierza do unifikacji, to działanie totalitarne.

A potem twój dorosły syn pójdzie do pracy i nie będzie w stanie się do nikogo dostosować, bo będzie miał swoją wizję wszystkiego.

P.D.:

Różnorodność spojrzeń w ramach jednej firmy to zasób, a nie problem. Poza tym firm jest mnóstwo, jeśli w jednej się nie dogada, bo kultura pracy nie będzie mu odpowiadać, pójdzie do innej. Albo otworzy własną. Tak właśnie wygląda świat - ludzie spotykają się, nawiązują kontakt, nie dogadują się, to się rozchodzą i szukają dalej, próbują inaczej.

D.N.:

Wracając do podstawy programowej. Ja nie wiem, co dla mojego dziecka będzie lepsze w danym momencie: to, że będzie waliło kijem w bęben, uczyło się pisania literek czy może geometrii przestrzennej, grając w Minecrafta. Pani minister edukacji też tego nie wie. Nie rozumiem więc, dlaczego miałoby nie robić jakiejkolwiek z tych rzeczy, jeśli to jest coś, co w tej chwili najbardziej je angażuje.

A co, jeśli będzie chciało grać w grę, w której głównym celem jest zabijanie?

P.D.:

Rodzic jest po to, żeby interesować się tym, co robi jego dziecko i uczyć go selekcji treści, które są w jego zasięgu. To prawda, że przemoc jest głównym sposobem interakcji w grach. Dlatego ważne, aby game developerzy nabrali świadomości, jak ważną rolę odgrywają we współczesnym świecie, że to oni dziś kształtują przyszłe pokolenia. Ale nie wszystkie gry zawierają przemoc, nie tylko o nią w nich chodzi. Na potrzeby Assassin's Creed: Unity została stworzona cyfrowa wersja katedry Notre Dame. Model jest tak dokładny, że najprawdopodobniej zostanie użyty do doprowadzenia katedry do stanu sprzed pożaru.

Jeśli chcesz do kogoś dotrzeć, musisz mówić w jego języku. Dziś językiem młodych są między innymi gry komputerowe. Nauczycieli, którzy to rozumieją, można policzyć na palcach jednej ręki. Współczesna szkoła przede wszystkim nie nadąża za zmieniającym się światem. Tyle się mówi o cyfrowej szkole, ale w podstawie programowej wciąż jest wyłącznie nauka pisania na papierze. A od dwudziestu lat najpopularniejszym sposobem zapisywania informacji jest ten za pomocą klawiatury. Ale podstawa programowa wciąż nie obejmuje nauki pisania bezwzrokowego.

Coraz bardziej popularne staje się też narzędzie Google'a speech2text [rozpoznawanie mowy i przekształcanie jej w tekst - przyp. red.]. Za kilka lat klawiatura wyląduje na półce w muzeum obok kałamarza i maszyny do pisania. Ale do tego czasu powinniśmy się uczyć szybkiego i bezwzrokowego pisania na klawiaturach.

Ludzie krytykują podstawę programową, posiłkując się argumentem, że jako dorośli w ogóle nie korzystają z umiejętności czy wiedzy wyniesionej ze szkoły. To pokrętna logika. Rozwiązywanie równań rozwija mózg, podobnie jak nauka kaligrafii czy robienie notatek ręcznie. Nie wszystko, czego uczymy się w szkole, musi mieć bezpośrednie przełożenie na praktykę.

P.D.: Jasne, ćwiczenie jest wartościowe, ale ćwiczyć mózg można w różny sposób, nie tylko pisząc na papierze, ale też na przykład grając w gry. Zostało udowodnione , że osoby, które osiągają wysokie wyniki w grach komputerowych, osiągają również wysokie wyniki w innych dziedzinach. A o tym, jakie te ćwiczenia będą i kiedy je wprowadzać, chciałbym decydować ja, wspólnie z moim dzieckiem. Nie podoba mi się, że większość przedmiotów w szkole prowadzi się w oderwaniu od rzeczywistości. Dla mnie to jest marnowanie czasu. Wolałbym, żeby dzieci większość czasu spędzały na mieście, odwiedzały różne miejsca, na przykład taki bar wietnamski. Spróbowałyby prawdziwej zupy pho, poznały prawdziwego Wietnamczyka, a nie siedziały w ławkach i czytały o pho w podręczniku, tkwiły w jakiejś sztucznie urządzonej kulturze wewnętrznej, która nie ma żadnego przełożenia na realny świat.

W firmie nie pracujesz wyłącznie z ludźmi w swoim wieku, ale także z osobami, które równie dobrze mogłyby być twoimi babciami. Nie jesteśmy podzieleni na grupki, jak w szkole. Świat jest piękny i różnorodny, i tego chcę uczyć swoje dzieci.

Mówisz, że dzieci mogłyby uczyć się, grając w gry. Jednocześnie coraz więcej jest dzieci uzależnionych od gier komputerowych, od Internetu, nowych technologii.

P.D.:

Oczywiście, wszystko ma swoje ciemne i jasne strony, ale prawda jest taka, że od nowych technologii nie uciekniemy, nie zmusimy dzieci, żeby przestały grać w gry. Musimy się nauczyć funkcjonować w tym świecie, który nie będzie zwalniał, ale wręcz przeciwnie - będzie wciąż przyspieszał.

Uważasz, że powinno się znieść obowiązek nauki?

P.D.:

Jestem za zniesieniem wszelkich obowiązków, w tym szkolnictwa. Wyznaję filozofię woluntaryzmu.

A co z dziećmi z rodzin dysfunkcyjnych, dla których ten obowiązek to jedyna szansa na zdobycie jakiegokolwiek wykształcenia?

P.D.:

Problem polega na tym, że z myślą o tych jednostkowych przypadkach tworzy się opresyjny system dla czterdziestu milionów innych ludzi. Paradoksalnie najwięcej zaniedbanych edukacyjnie osób spotkałem właśnie w szkołach publicznych. Miałem kolegów, którzy nie umieli pisać i czytać w szóstej klasie podstawówki. To, że posadzisz dziecko z dysfunkcyjnej rodziny w ławce, nie sprawi, że jego problemy się rozwiążą. Myślę, że w szkole jego problemy mogą się nawet nasilić, bo szkoła nie pomaga, ale wymaga.

Wasze dzieci uczyły się w szkole demokratycznej [szkoły opierające się na poznawaniu i eksperymentowaniu, nauczyciel w relacji z uczniem jest mentorem i opiekunem, który motywuje dziecko do samodzielnego sięgania po wiedzę - przyp. red.], w tej chwili uczą się w ramach edukacji domowej. Jak wygląda taka nauka?

D.N.:

Mam siedmioletniego syna i czteroletnią córkę. Maria chodzi jeszcze do przedszkola publicznego. Staś uczy się sam. Jest odpowiedzialny za to, żeby zorganizować sobie zajęcia, które w jakiś sposób nawiązują do podstawy programowej. Czasem uczy się kilka godzin dziennie, czasem kilka minut. My jako rodzice doskonale znamy treść podstawy, więc pomagamy mu w organizacji tych zajęć. Zanim wprowadziliśmy edukację domową, przeprowadziliśmy długą rozmowę na temat tego, co jest potrzebne, żeby zdać egzamin.

Staś większość aktywności związanych z nauką wykonuje z przyjemnością. Uwielbia czytać. Chętnie pisze opowiadania i historyjki. Dorośli pomagają mu wyłącznie w nauce języka angielskiego - chodzi na zajęcia dwa-trzy razy w tygodniu, sam decyduje, czy chce na nie pójść - oraz w matematyce, której uczy go dziadek. Nauka matematyki przychodzi mu najtrudniej, bo ciężko mu znaleźć coś, co byłoby dla niego atrakcyjne.

P.D.:

Ja mam córkę dwuipółletnią i dwóch synów - ośmioletniego i dziesięcioletniego. Chłopcy uczyli się w szkole demokratycznej, którą współtworzyłem, dziś są w edukacji domowej - czułem potrzebę wprowadzenia jeszcze bardziej rozproszonej metody.

Bydgoszcz. Szkoła Podstawowa nr 58. Egzamin próbny uczniów szóstej klasy (fot: Tymon Markowski/Agencja Gazeta)

W naszym domu nie ma schematu. Staramy się codziennie z dziećmi poczytać i popisać. Chodzą też na zajęcia dodatkowe - plastyczne, modelarskie, należą do harcerstwa. Gdy gdzieś wyjeżdżamy z żoną, na przykład w plener artystyczny, zabieramy je ze sobą. Na co dzień do nauki używamy multimediów - YouTube'a, Netfliksa, Khan Academy, gdzie jest mnóstwo materiałów edukacyjnych. Gramy w gry komputerowe, które zawierają wątki edukacyjne. Łączymy bieżącą naukę z tym, co aktualnie dzieje się na świecie. Chodzimy do muzeów, galerii, teatrów, na koncerty. Dużo podróżujemy, zwiedzamy. Staramy się zawsze poznać lokalną kulturę, społeczność. Mamy "ramowy plan tygodnia", ale prawdziwe życie nie jest takie jak plan lekcji w szkole, więc jesteśmy elastyczni. Nie rozdzielamy naszego życia na "czas wolny" i "czas zajęty". Życie musi być dynamiczne. Warunkiem szczęścia dla mnie jest stały rozwój i bycie w zmianie. Rutyna mnie zabija. W związku z tym, że mam nienormowany czas pracy, jestem w stanie realizować taki model.

A co zrobicie, gdy wasze dzieci dorosną i wasza wiedza nie będzie już wystarczająca?

D.N.:

Przekonanie, że nauczyciel czy rodzic ma znać odpowiedzi na wszystkie pytania, to relikt XIX wieku. Mamy nieograniczony dostęp do wszelkich informacji. Rola dorosłego powinna sprowadzać się do towarzyszenia, wspomagania i ewentualnie odróżniania faktów od opinii.

P.D.:

Współczesny świat funkcjonuje zupełnie inaczej. Kiedyś trzeba było stworzyć ośrodki takie jak biblioteki, uniwersytety, żeby mieć gdzie gromadzić wiedzę. Nie było innej metody na jej zbieranie i dystrybuowanie. Potem powstały mniejsze ośrodki, czyli szkoły, żeby każdy miał do tej wiedzy dostęp. Dziś szkołą jest Google. Nie potrzebujemy nauczycieli, którzy będą przekazywali informacje, wykładali - większość z nich nie dorównuje ekspertom, których można posłuchać w Internecie. Równie dobrze mogłyby ich zastąpić roboty. Byłoby taniej...

W tych czasach liczy się kreacja, tworzenie, budowanie relacji. Wiesz, jak wyobrażam sobie zakończenie roku szkolnego? Jako wielki festiwal albo wystawę projektów, nad którymi dzieciaki pracowały przez ostatni rok. I to niekoniecznie w szkole, ale również poza nią. Żeby mogły pochwalić się tym, co stworzyły, co im się udało. I nie w jednej, określonej z góry formie - rozprawki czy eseju, ale w takiej, w jakiej czują się najlepiej. Dla mnie proces edukacji powinien być właśnie takim prezentowaniem. Bez oceniania. Bo co ta ocena właściwie znaczy? Tylko porównuje dzieci i nakręca rywalizację, nie mówi nic na temat tego, jaki dziecko zrobiło postęp w danej dziedzinie. To jest odczłowieczające, że zamieniamy dzieci, ich talenty, zdolności, pragnienia, marzenia na cyferki.

W styczniu 2016 roku byłem na spotkaniu w ministerstwie. Zmieniano wtedy zasady edukacji pozaszkolnej, czyli obcinano finansowanie dla takich oddolnych inicjatyw jak m.in. nasza szkoła demokratyczna. Pamiętam, jak minister Zalewska użyła takiego sformułowania: Musimy coś zrobić, bo dzieci wyciekają nam z systemu. To doskonale pokazuje, jakie jest podejście naszych możnowładców do dzieci i systemu edukacji. Nie ma rozmowy na temat tego, dlaczego tak się dzieje, że wielu rodziców decyduje się na edukację pozaszkolną, jest rozmowa o tym, co zrobić, żeby to zatrzymać. A prawda jest taka, że szkoły są przede wszystkim po to, żeby gdzieś te dzieci upchnąć na czas, kiedy rodzice są w pracy.

Minister edukacji narodowej Anna Zalewska podczas konferencji prasowej, na której minister Zalewska wygłosiła apel do nauczycieli w związku z planowanym przez nich strajkiem (fot: Dawid Zuchowicz/Agencja Gazeta)

To wszystko brzmi tak, jakby cały system był do bani.

P.D.:

Bo jest!

Więc jak go ulepszyć?

P.D:

Chciałabyś, żebyśmy ci zaproponowali rozwiązanie, jak za pomocą niewielkich zmian poprawić sytuację szkolnictwa w Polsce. Ale tak się nie da. Jedynym wyjściem jest otwarcie się państwa na inne inicjatywy, poza głównym nurtem, a na pewno - niepodkładanie takim inicjatywom kłód pod nogi, niewyśmiewanie ich i nienazywanie ich fanaberią. Bo ważna jest różnorodność, wielość opcji, z których rodzice mogą potem sobie wybrać to, co uważają, że jest najlepsze dla ich rodziny. Niech zostaną te molochy z setkami dzieci siedzącymi w ławkach i słuchającymi nauczyciela, jeśli komuś to odpowiada.

Pomysł, który pojawia się od lat w dyskusjach o systemie szkolnictwa, to bon edukacyjny. Czyli rodzice otrzymują określoną kwotę, którą mogą w dowolny sposób przeznaczyć na edukację dla swoich dzieci.

Demonstracja poparcia dla strajkujących nauczycieli w Częstochowie (fot: Dawid Zuchowicz/ Agencja Gazeta)

D.N.:

W tej chwili jeśli rodzice chcą skorzystać z alternatywnej edukacji, płacą podwójnie. Pieniądze przeznaczane na edukację nie podążają za dzieckiem, bo są pompowane tylko w jedną ścieżkę.

P.D.:

Trzeba stworzyć system rozproszony, nie scentralizowany. Również strajk nauczycieli pokazał, że tradycyjny model edukacji już się trzęsie w posadach. Nie chodzi o to, żeby od dzisiaj dzieci w szkołach zaczęły korzystać wyłącznie z komputerów, a o gotyckiej katedrze uczyły się z gry Assassin's Creed. Tak się nie da, nawet nie wiem, czy w tę grę jeszcze ktokolwiek gra. Powinniśmy szukać różnych dróg na różne sposoby. Dywersyfikacja to słowo klucz. Jedne rozwiązania będą się rozwijały, z innych przestaniemy korzystać, bo zmieni się świat. Nie zdziwię się, jeżeli szkoły przyszłości będą w przestrzeni wirtualnej, sam już uczestniczę w takich zajęciach. Ale jeśli postrzegamy szkołę jako przechowalnię dla dzieci, to wiele się nie zmieni. Tylko najpierw rodzice musieliby zacząć pracować w innym trybie. Ale to temat na kolejną długą rozmowę.

Przemysław Danowski z córką (fot: materiały archiwalne)

Dariusz Napora (fot: materiały archiwalne)

Przemysław Danowski. Od ponad 10 lat wykładowca w Pracowni Multimedialnej Kreacji Artystycznej prowadzonej wspólnie przez Akademię Sztuk Pięknych i Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina. Zajmuje się dźwiękiem w formach interaktywnych i multimedialnych. Twórca opraw dźwiękowych i kompozytor muzyki do gier komputerowych, przedstawień teatralnych, filmów i multimediów. Autor przestrzennych instalacji dźwiękowych i artystycznych form multimedialnych. Muzyk multiinstrumentalista, producent muzyczny oraz DJ. Asystent na Wydziale Reżyserii Dźwięku Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina. Twórca i kurator stałej ekspozycji projekcji VRowych - UMFC VR. Aktualnie pracuje nad rozprawą doktorską dotyczącą kreacji dźwięku w przestrzeni wirtualnej. Założyciel i dyrektor Wolnej Szkoły Przygoda na warszawskim Bemowie. Lokalny aktywista miejski, propagator idei adventure playgorund, szczęśliwy mąż i tata trójki cudownych dzieci.

Dariusz Napora. Zawodowo: założyciel Demokratycznej Szkoły Językowej The Lemon Tree oraz organizator wyjazdów dla dzieci i młodzieży obozydemokratyczne.pl.

Ewa Jankowska. Dziennikarka i redaktorka, absolwentka Polskiej Szkoły Reportażu. Zaczynała w Wirtualnej Polsce w dziale Kultura, publikowała wywiady w serwisie Ksiazki.wp.pl. Pracowała również serwisie Nasze Miasto i Metrowarszawa.pl, gdzie z czasem awansowała na redaktor naczelną.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Ci się podobał, to wypróbuj nasz nowy newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

KLIKNIJ, BY ZAPISAĆ SIĘ NA NEWSLETTER

udostępnij

"To nie jest tak, że tylko dziecko idzie do szkoły, razem z dzieckiem do szkoły idzie cała rodzina"

Szkoła dała wam w kość?

Dariusz Napora:

Przemysław Danowski:

Nie wszyscy mają złe doświadczenia ze szkoły.

P.D.:

A może to, że musicie być na ósmą w szkole, jest ważne, bo dziecko wie, że to należy do jego obowiązków. Każdy psycholog dziecięcy powie, że dzieciom należy wyznaczać granice.

P.D.:

D.N.:

P.D.:

Czyli "hulaj dusza, piekła nie ma"? Wprowadźmy edukacyjny anarchizm? A potem te wychowywane bezstresowo dzieci, które wszystko w dzieciństwie mogły, nie potrafią odnaleźć się w rzeczywistości. Nie wszystko w życiu jest przyjemne i łatwe, i dzieje się wtedy, kiedy ja mam na to ochotę.

P.D.:

A potem twój dorosły syn pójdzie do pracy i nie będzie w stanie się do nikogo dostosować, bo będzie miał swoją wizję wszystkiego.

P.D.:

D.N.:

A co, jeśli będzie chciało grać w grę, w której głównym celem jest zabijanie?

P.D.:

Mówisz, że dzieci mogłyby uczyć się, grając w gry. Jednocześnie coraz więcej jest dzieci uzależnionych od gier komputerowych, od Internetu, nowych technologii.

P.D.:

Uważasz, że powinno się znieść obowiązek nauki?

P.D.:

A co z dziećmi z rodzin dysfunkcyjnych, dla których ten obowiązek to jedyna szansa na zdobycie jakiegokolwiek wykształcenia?

P.D.:

D.N.:

P.D.:

A co zrobicie, gdy wasze dzieci dorosną i wasza wiedza nie będzie już wystarczająca?

D.N.:

P.D.:

To wszystko brzmi tak, jakby cały system był do bani.

P.D.:

Więc jak go ulepszyć?

P.D:

D.N.:

P.D.:

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś do końca nasz artykuł. Jeżeli Ci się podobał, to wypróbuj nasz nowy newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Zobacz także