
Widok wystaj±cej z wody p³etwy grzbietowej od razu przywodzi na my¶l rekina. Bez obaw, najwiêkszym przysmakiem tej niezwyk³ej ryby nie jest miêso ssaków, ale przede wszystkim meduzy. Nie pogardzi równie¿ kalmarami, planktonem czy algami.
Du¿a p³etwa grzbietowa robi wra¿enie. Podobnie jak p³etwa odbytowa, która zwykle u ryb znajduje siê miêdzy odbytem a ogonem. Tyle ¿e w przypadku tej ryby ogon praktycznie nie istnieje. Jest za to co¶ na kszta³t zaokr±glonego steru nazywanego clavus. P³etwa nie tylko przypomina ster, ale tak¿e tak± pe³ni funkcjê.
Najwiêksz± czê¶æ cia³a ryby stanowi jej g³owa i dlatego zyska³a ona nazwê "samog³ów". Inna to "mola", co po ³acinie oznacza "kamieñ m³yñski" i ma opisywaæ jej kszta³t. Te warunki fizyczne sprawiaj±, ¿e samog³owy p³ywaj± bardzo powoli, czêsto przemieszczaj±c siê w wodach mórz i oceanów (preferuj± ciep³e i umiarkowane) w pozycji na boku.
Informacje o Mola mola materia³y w³asne
Najnowsze wiadomo¶ci, poruszaj±ce historie, ciekawi ludzie - to wszystko znajdziesz na Gazeta.pl
K±piel s³oneczna
Samog³ów i mola to niejedyne nazwy, jakimi okre¶la siê egzotyczn± rybê. Jedn± z najbardziej popularnych jest "ryba s³oñce" lub "s³onecznik" (z ang. sunfish), ze wzglêdu na silnie sp³aszczone bocznie cia³o. Ale ze s³oñcem ³±czy j± nie tylko kszta³t.
Choæ ryba spêdza najwiêcej czasu w morskich g³êbinach, gdzie poluje na swój ulubiony pokarm – stu³biop³awy, czyli meduzy – to od czasu do czasu wyp³ywa na powierzchniê, ¿eby wygrzaæ siê w nas³onecznionych wodach.
Itsumi Nakamura z Uniwersytetu w Tokio, ¿eby zbadaæ zachowanie moli, wraz z zespo³em z³owi³ kilkana¶cie ryb w okolicy zatoki Funakoshi. Badacze przyczepili do ich cia³ ma³e o¶wietlone kamery oraz termometry, które odczepia³y siê po kilku dniach. Na podstawie zebranych danych badaczom uda³o siê ustaliæ, ¿e samog³owy mo¿e nie s± najlepszymi p³ywakami, ale na pewno nie s± zwierzêtami leniwymi. Z g³êboko¶ci nawet 200 m, gdzie temperatura spada poni¿ej 12 st. Celsjusza, na powierzchniê wody wyp³ywa³y kilka razy w ci±gu dnia. Po co, skoro wolno przecie¿ p³ywaj±ce stworzenia mog³yby po¶wiêciæ ten czas na ¿erowanie?
Okaza³o siê, ¿e samog³owy maj± takie zdolno¶ci regulacji temperatury cia³a, ¿e ocieplaj± siê nawet siedem razy szybciej, ni¿ wych³adzaj±. Op³aca im siê wiêc kilka razy dziennie przemierzaæ trasê w górê i w dó³, przy powierzchni spêdziæ chwilê, a potem wróciæ w g³êbiny, aby kontynuowaæ o wiele d³u¿sze polowanie.
Mo¿liwe, ¿e jest jeszcze jeden powód, dla którego mole pojawiaj± siê tu¿ przy powierzchni wody. To tam mog± pozbyæ siê paso¿ytów.
Cia³o samog³owów nie jest pokryte ³uskami, ale grub± i elastyczn± skór±, dlatego tak czêsto atakowane s± przez paso¿yty, i to a¿ 40 ró¿nych rodzajów. Co siê dzieje, gdy samog³owy zbli¿aj± siê do powierzchni wody? Zaobserwowano, jak niektóre gatunki ptaków, miêdzy innymi albatrosy, wydziobuj±, a nastêpnie zjadaj± paso¿yty z ich skóry, w ten sposób j± oczyszczaj±c. "Czy¶cicielami" s± tak¿e niektóre gatunki ma³ych ryb zamieszkuj±cych p³ytkie wody.
Zdarza siê nawet, ¿e mole wyskakuj± ponad taflê, i to a¿ na wysoko¶æ trzech metrów! To te¿ sposób na pozbycie siê nieproszonych go¶ci z ich cia³. Mole licz± na to, ¿e uderzenie o taflê wody bêdzie na tyle silne, ¿e czê¶æ paso¿ytów oderwie siê od skóry.
Gigant
Samog³ów ma wiêcej nietypowych cech ni¿ tylko brak ogona. Nale¿y do ryb rozdymkokszta³tnych, czyli nie ma ko¶ci ciemieniowych, nosowych i oko³ooczodo³owych. Samica samog³owa to jedna z najp³odniejszych ryb – jednorazowo mo¿e wytworzyæ oko³o 300 mln jaj. Z tej masy wieku doros³ego do¿ywa zaledwie kilka ryb. Gdyby by³o inaczej, samog³owów by³oby wiêcej ni¿ ¶ledzi. Warto jeszcze odnotowaæ, ¿e samog³ów pozbawiony jest pêcherza p³awnego, który pozwala utrzymywaæ siê w bezruchu na ró¿nych g³êboko¶ciach i nie opadaæ na dno.
Spójrzmy jeszcze raz na to stworzenie: praktycznie przez ca³y czas ma lekko uchylony otwór gêbowy, co sprawia, ¿e wygl±da tak, jakby nieustannie siê czemu¶ dziwi³o. Nie jest w stanie ca³kowicie go zamkn±æ z powodu zêbów, które uk³adaj± siê w kszta³t dzioba. Najwiêksze wra¿enie robi jednak rozmiar samog³owa – trafi³ on nawet do Ksiêgi rekordów Guinnessa jako najciê¿sza ryba kostnoszkieletowa. Do kostnoszkieletowych zaliczamy te¿ pstr±ga, dorsza czy makrelê, ale gdzie im do moli. Doros³e osobniki samog³owa potrafi± urosn±æ do trzech metrów d³ugo¶ci i wa¿yæ nawet dwie i pó³ tony, czyli prawie tyle, ile doros³y nosoro¿ec! W ¶wiecie ryb wiêksze rozmiary osi±gaj± tylko rekiny.
Ogromny samog³ów zosta³ zaobserwowany u wybrze¿y miasta Kamogawa w Japonii w 1996 roku – wa¿y³ 2,3 tony i mierzy³ 2,72 m d³ugo¶ci.
W pobli¿u Whangarei Heads w Nowej Zelandii w 2006 roku znaleziono rybê, która mia³a 3,3 m d³ugo¶ci, a jej wagê oszacowano na 2,2–2,3 tony. Prawdopodobnie jeszcze d³u¿szego samog³owa z³owiono u wybrze¿y wyspy Aji w Japonii – mia³ 3,32 m d³ugo¶ci, ale pomiary by³y niepe³ne, bo okaz nie zosta³ zwa¿ony.
Bliskie spotkanie z ryb± s³oñce zawsze budzi ogromne emocje. 16 grudnia 2021 roku amerykañski aktywista ekologiczny i mi³o¶nik oceanów Rich German opublikowa³ w mediach spo³eczno¶ciowych niesamowite zdjêcie samog³owa, który przep³ywa tu¿ obok jego deski i jest tak d³ugi jak ona. "To prawdopodobnie najwiêkszy samog³ów, jakiego w ¿yciu widzia³em" – skomentowa³.
"Dlaczego nienawidzê samog³owa"
Gdy wpisze siê w wyszukiwarkê Google frazê rozpoczynaj±c± siê od "why sunfish are..." (z ang. dlaczego ryby s³oñce s±…), w¶ród najpopularniejszych rozwiniêæ s±: "why sunfish are the worst fish" (dlaczego ryby s³oñce s± najgorszymi rybami), "why are sunfish so useless" (dlaczego ryby s³oñce s± tak bezu¿yteczne). Sk±d taka niechêæ do stworzenia, które przez naukowców postrzegane jest jako raczej przyjazne, a dla cz³owieka zupe³nie nieszkodliwe? Ba, samog³owy to z natury samotnicy, lecz je¶li napotkaj± na swojej drodze nurka, nie uciekaj± przed nim, wrêcz mu towarzysz±!
Popularne frazy nie wziê³y siê jednak w wyszukiwarce znik±d. W 2017 roku Amerykanka Scout Burns opublikowa³a na swoim profilu na Facebooku d³ugi wpis o moli, który sta³ siê viralem – zareagowa³o na niego ponad 130 tys. u¿ytkowników. Scout wyja¶nia, dlaczego tak bardzo nienawidzi ryby s³oñce i dlaczego uwa¿a j± za najwiêksz± pora¿kê ewolucji. Jej wpis ma te¿ polskie t³umaczenie, które mo¿na przeczytaæ w komentarzu pod postem.
Wpis Scout Burns przez wiele osób uwa¿any jest wrêcz za szkodliwy. W obronie ryby stanêli u¿ytkownicy Facebooka, którzy nie godz± siê na robienie czarnego PR-u niektórym gatunkom zwierz±t tylko dlatego, ¿e pozornie wydaj± siê niepotrzebne. Przeciwnicy Burns podkre¶laj±, ¿e fakt, i¿ samog³ów przetrwa³ jako gatunek, mimo ¿e odziedziczy³ po swoich przodkach takie cechy, a nie inne, jest jego wielkim sukcesem. Tym, co sprawia, ¿e ekosystem, w którym ¿yjemy, funkcjonuje sprawnie, jest ró¿norodno¶æ gatunkowa. Ka¿dy gatunek, bez wzglêdu na to, jak wielk± "pora¿k± ewolucji" by siê wydawa³, jest u¿yteczny.
Nara¿ony na wyginiêcie
Liczba samog³owów z roku na rok maleje. Mola nale¿y do gatunków nara¿onych na wyginiêcie wed³ug klasyfikacji Miêdzynarodowej Unii Ochrony Przyrody [to trzecia z siedmiu kategorii na skali okre¶laj±cej stopieñ zagro¿enia, gdzie 1 oznacza gatunki najmniejszej troski, a 7 – gatunki wymar³e – przyp. red.]. G³ównym wrogiem ryby nie s± rekiny, orki czy lwy morskie, dla których jest pokarmem, ale cz³owiek.
Samog³ów jako gatunek ma do¶æ spory zasiêg – zamieszkuje morza i oceany strefy ciep³ej i umiarkowanej na ca³ej planecie. Bardzo ma³e jest wiêc prawdopodobieñstwo, ¿e szybko wyginie. Najpewniej bêdzie znikaæ lokalnie. Jest ofiar± prze³owieñ i w zwi±zku z tym, ¿e na ¶wiecie jest coraz mnie ryb s³oñce, Unia Europejska zakaza³a konsumpcji samog³owów i handlu nimi. Wci±¿ jednak pozostaj± przysmakiem w Japonii, Korei Po³udniowej i w Tajwanie, gdzie s± serwowane w ekskluzywnych restauracjach.
Samog³ów ginie te¿ zapl±tany w sieci skrzelowe, które s³u¿± rybakom do po³owu zupe³nie innych gatunków ryb. Sieci s± ogromne, bo d³ugie na setki metrów, do tego niemal¿e niewidoczne, ale jednocze¶nie bardzo skuteczne.
Kolejnym zagro¿eniem dla moli jest zanieczyszczenie mórz i oceanów plastikiem. Samog³owy myl± plastikowe torby i inne odpady z meduzami i siê nimi d³awi±.
Samog³ów w Ba³tyku
Choæ samog³ów nie przepada za zimnem, zdarza siê, ¿e zab³±dzi i trafi do wód, które staj± siê dla niego pu³apk±.
Pewnego listopadowego dnia w 2019 roku rybacy pracuj±cy na Mierzei Wi¶lanej bardzo siê zdziwili, kiedy w sieciach oprócz ³ososi znale¼li niespodziewany ³up – egzotyczn± rybê. Rybacy przekazali j± do Morskiego Instytutu Rybackiego, gdzie zosta³a zbadana i zidentyfikowana.
Zdarza siê, ¿e mola wraz z ciep³ym pr±dem zatokowym wp³ynie do Morza Pó³nocnego, a stamt±d cie¶ninami duñskimi do Ba³tyku. U wybrze¿y Niemiec widziano j± 23 razy, po raz pierwszy w po³owie XIX wieku. W polskiej czê¶ci Ba³tyku – zaledwie piêæ. Pierwszego samog³owa rybacy z³owili w Zatoce Puckiej prawie 20 lat temu.
Najnowsze wiadomo¶ci, poruszaj±ce historie, ciekawi ludzie - to wszystko znajdziesz na Gazeta.pl
Choæ widok tego stworzenia mo¿e budziæ ekscytacjê, jego obecno¶æ w polskim morzu powinna raczej zasmuciæ. Mola nie znajdzie drogi powrotnej do domu, a gdy tylko nadejdzie zima i wody Ba³tyku bardziej siê och³odz±, zginie.
*Klasyfikacja stopni zagro¿enia wyginiêciem:
EX (z ang. extinct) – gatunek wymar³y
EW (z ang. extinct in the wild) – wymar³y na wolno¶ci
CR (z ang. critically endangered) – krytycznie zagro¿ony
EN (z ang. endangered) – zagro¿ony wymarciem w niedalekiej przysz³o¶ci
VU (z ang. vulnerable) – umiarkowanie zagro¿ony
NT (z ang. not threatened) – gatunek niskiego ryzyka, bliski zagro¿eniu
LC(z ang. least concerned) – gatunek najmniejszej troski
Ewa Jankowska. Dziennikarka. Redaktorka. W mediach od 2011 roku. W redakcji magazynu Weekend od 2019 roku. Wspó³autorka zbioru reporta¿y "Przewiew". Jedna z laureatek konkursu "Uzale¿nienia XXI wieku" organizowanego przez Fundacjê Inspiratornia. Je¶li chcesz siê podzieliæ ze mn± swoj± histori±, napisz do mnie: ewa.jankowska@agora.pl.
Pi±tka Weekendu: Jak pomóc samog³owom?
1. Wspieraj pozytywny wizerunek gatunków zwierz±t. Ka¿dy gatunek to wa¿ny element ca³ego ekosystemu. 2. Ogranicz zu¿ycie plastiku. 3. Spo¿ywaj ryby, które nie zosta³y z³owione w sieci skrzelowe. 4. Po pobycie na pla¿y lub w pobli¿u wody pozbieraj po sobie ¶mieci. 5. Wspieraj dzia³ania organizacji, które walcz± z zanieczyszczeniem mórz i oceanów.